သင်္ကန်း စံနစ်တကျချုပ်ခြင်း
အခါတစ်ပါးတွင် မြတ်စွာဘုရားသည် ရာဇဂြိုဟ်မြို့မှ ဒက္ခိဏဂိရိဇနပုဒ်သို့ ဒေသစာရီကြွချီတော်မူသည်။ လမ်းခရီးအကြားတွင် လေးထောင့် လယ်ကန်သင်းဖွဲ့သောအလျားမှလည်းကောင်း၊ အနံမှ လည်းကောင်း ရှည်စွာလယ်ကန်သင်းထုတ်ချင်းထွင်း၍ ခရီးလေးဆုံကဲ့သို့ လယ်ကန်သင်းဖွဲ့သောမဂဓ တိုင်းသားတို့၏ လယ်ကွင်းကိုမြင်တော်မူသည်။ ထိုအခါ မြတ်စွာဘုရားက အရှင်အာနန္ဒာအား လယ်ကွင်းပုံစံနည်းပေး ၍ချုပ်လုပ်စီရင် စေတော်မူသည်။
အရှင်အာနန္ဒာသည် မြတ်စွာဘုရား ခိုင်းစေတော်မူ ချက်အရ ရဟန်းများဝတ်ရုံ သုံးဆောင်ရန်အတွက်မြောင်းရှည်၊ မြောင်းတို၊ အိမ်ဝန်းကြီး၊ အိမ်ဝန်းငယ်၊ အလယ်ခေါင်၊ ခေါင်ရံ၊အနားပတ်တို့ကို ဖြတ်သင့်သည်ကိုဖြတ်၊ စပ်သင့်သည်ကို စပ်၍ စံနစ်တကျချုပ်လုပ်စီရင်လေသည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ မြောင်း၊ အိမ်စသည်ဖြင့် ဖွဲ့ချုပ်သောသင်္ကန်းကို ရဟန်းတို့ဝတ်ရုံ သုံးဆောင်ကြသည်။
ရဟန်းတို့သည် စံနစ်တကျဖွဲ့ချုပ်သော သင်္ကန်းကို ဝတ်ရုံခွင့်ရပြီးသည့်နောက်ပိုင်း၌ အထည်အရေအတွက် ကန့်သတ်ချက်မရှိသေးသည်ဖြစ်ရကား ရရှိသမျှသင်္ကန်းများကို ဆောင်ကြ၊ ဝတ်ကြသည်။ သို့ဖြစ်၍ မြတ်စွာဘုရားသည် ဝေသာလီပြည် ဂေါတမကမည်သောစေတီပညောင်ပင်၌ သီတင်းသုံး နေတော်မူစဉ် ချမ်းအေးသော ဆောင်းဥတု အခါဖြစ်သည့် တပို့တွဲ၊ တပေါင်းနှစ်လတို့အကြားဖြစ်သော ရှစ်ညဉ့်တို့၌ ဆီးနှင်းကျသည့်ညဉ့်အခါဝယ် လွင်တီးခေါင်၌ ပထမအကြိမ် တစ်ထည်တည်း ခြုံရုံလျက် လည်းကောင်း၊ ဒုတိယအကြိမ်နှစ်ထည်ခြုံရုံလျက်လည်းကောင်း၊ တတိယအကြိမ် သုံးထည်ခြုံရုံလျက်လည်းကောင်း၊ စတုတ္ထအကြိမ် လေးထည် ခြုံရုံလျက်လည်းကောင်း ဆောင်းဥတုအအေးဒဏ်ကို ကိုယ်တော်တိုင်စမ်းသပ်တော်မူသည်။ ထိုနောက် ချမ်းတတ်သော ရဟန်းတို့အတွက် သင်္ကန်းသုံးထည် (လေးထပ်)ရှိလျှင် မျှတနိုင်ပြီဟုအကြံဖြစ်ကာ နှစ်ထပ်သောသင်္ကန်းကြီး၊ တစ်ထပ်သောဧကသီ၊ တစ်ထပ်သောသင်းပိုင် ဤသင်္ကန်း သုံးထည် (တိစီဝရိက်) တို့ကိုခွင့်ပြုတော်မူသည်။ သင်္ကန်းသုံးထည်အနက် သင်းပိုင်၏အရွယ်ပမာဏမှာ (အငယ်ဆုံး) အလျားငါးတောင်ဆုပ်၊ အနံနှစ်တောင်ထွာ၊ သို့မဟုတ် နှစ်တောင်၊ ဧကသီနှင့်သင်္ကန်းကြီး၏ အရွယ်ပမာဏမှာ အလျားငါး တောင်ဆုပ်၊ အနံသုံးတောင်ဆုပ် ရှိရသည်။
ဤသို့ပြဆိုခဲ့သော အတိုင်းအထွာများမှာ သင်္ကန်း ပိုင်ရှင်၏ အတိုင်းအထွာများဖြစ်သည်။ တောင်ဆုပ်ဟူရာ၌ လေးတောင်ကို အပြည့်တောင်၍ နောက်ဆုံးအတောင်ကိုသာ လက်သီးဆုပ်၍ တောင်ရသည်ဟူ၍လည်းကောင်း၊ အတောင် အားလုံးကိုပင် လက်သီးဆုပ်၍ တောင်ရသည်ဟူ၍ လည်းကောင်း၊အယူအဆနှစ်မျိုးရှိသည်။ အကြီးဆုံးအရွယ်ပမာဏမှာ ဘုရားရှင်၏ သင်္ကန်းတော် ပမာဏအောက် လျော့စေရမည်။ ဘုရားရှင်၏ သင်္ကန်းတော်အရွယ်ပမာဏမှာ ဘုရား အတိုင်းအထွာတော်ဖြင့် အလျားလေး တောင်ထွာ၊ အနံသုံးတောင်ရှိသည်။
အခန်း
သင်္ကန်းချုပ်ရာ၌ ငါးခန်း သော်လည်းကောင်း၊ ငါးခန်းထက် အလွန်သော်လည်းကောင်း ကောင်းစွာဖြတ်တောက်၍ အိမ်ဝန်းကြိီး၊ အိမ်ဝန်းငယ် ဖွဲ့ကာချုပ်ရသည်ဟုဝိနည်းမဟာဝါပါဠိတော်တွင်လာသည်။ ထိုကြောင့်ကြီးသော အနံရှိသောအဝတ်ကိုမဖြတ်ဘဲ ချုပ်ရိုးချုပ် ကြောင်းသာပြ၍မချုပ်ရ။ နှစ်ခန်း၊သုံးခန်း လေးခန်းဖွဲ့ သဖြင့်လည်း မချုပ်ရ။ ငါးခန်း၊ ငါးခန်းထက်အလွန်ဖွဲ့ကာ တလုပ်မြောင်းငယ် စသည်တို့၌ ဖြတ်၍ချုပ်ရသည်။ မူရင်း ပါဠိတော်၌ငါးခန်း၊ ငါးခန်းထက်အလွန်ဟုလာသည်။ အဋ္ဌကထာ ၌ငါးခန်း၊ခုနစ်ခန်း၊ကိုးခန်း၊၁၁ ခန်းဟုပြသည်။ ယောဇနာ၌ကား ဝါသဒ္ဒါဖြင့် ၁၁ခန်း ထက်အလွန် ၁၃ခန်းစသည် တို့ကိုလည်းချုပ်နိုင်ကြောင်းပြဆိုထားသည်။
ဆိုးရည်
သင်္ကန်းဆိုးရာ၌ အပ်သော ဆိုးရည်တို့မှာ
(၁) နနွင်းဥမှတစ်ပါး အမြစ်ဆိုးရည်အားလုံး၊
(၂)ထန်းကျင့်၊ ပိန်းနဲနွယ်တို့မှတစ်ပါး ပင်စည်ဆိုးရည်အားလုံး၊
(၃)မည်းရွက် ဒန်းရွက်တို့မှတစ်ပါး အရွက်ဆိုးရည်အားလုံး၊
(၄)တောက်ရပ်၊ ကြာပိုင်ခေါက်တို့မှတစ်ပါး အခေါက် ဆိုးရည်အားလုံး၊
(၅)ဝတ်ပန်းပွင့်၊ပေါက်ပွင့်တို့မှတစ်ပါး အပွင့်ဆိုးရည်အားလုံး၊
(၆) အသီးဆိုးရည်အားလုံး ဤဆိုးရည်များသည်အပ်သောဆိုးရည်များဖြစ်ကြသည်။